MALI RJEČNIK KARTOGRAFSKIH PROJEKCIJA

Svi termini složeni su u rječniku po abecedi. Kada se termin sastoji od dvije ili više riječi, prva je uvijek imenica. Na primjer azimutalna projekcija uvrštena je u rječnik kao projekcija, azimutalna. Zarez znači da je uobičajeni redoslijed riječi obrnut. Na isti način upisani su u rječnik i termini na stranim jezicima. Ako u nekom jeziku postoje sinonimi, odvojeni su točkom sa zarezom (;). Sinonim terminu u hrvatskom jeziku označen je s također. Prednost se daje prvom navedenom terminu. S vidi upućuje se na termine koji su poslužili u definiciji određenog termina ili su u uskoj vezi s njima.

almukantarat

Mala kružnica na Zemljinoj sferi uzduž koje su sve točke jednako udaljene od jedne točke sfere koja se smatra polom određenoga koordinatnog sustava.
Napomena: U astronomiji, kružnice na nebeskoj sferi paralelne s horizontom.
En. almucantar; parallel of altitude
Fr. parallele de hauteur
Nj. Netzbreite; Höhenkreise

dužina, geografska

(1) Generički (opći) pojam za geodetsku ili astronomsku dužinu. (2) Kut od ravnine početnog meridijana do ravnine meridijana zadane točke. Njegova vrijednost u smjeru istoka smatra se pozitivnom. Oznaka λ.
En. longitude, geographic
Fr. longitude géographique
Nj. Länge, geographische

ekvator

Najveća paralela.
Vidi: paralela
En. equator
Fr. équateur
Nj. Äquator

linija, geodetska

Geometrijski interpretirano najkraća spojnica na plohi dviju točaka nekog ne suviše velikog područja te plohe.
Vidi: ortodroma
En. geodesic, line; geodesic
Fr. ligne géodésique
Nj. Linie, geodätische

loksodroma

Linija na rotacijskoj plohi koja sve meridijane siječe pod istim kutom.
Napomena: Brod plovi po loksodromi kad na putu između dviju pozicija plovi stalno u istom kursu.
Vidi: meridijan
En. line, rhumb; line of constant bearing; loxodrome
Fr. loxodromie
Nj. Loxodrome

meridijan

(1) Generički (opći) pojam za astronomski i geodetski meridijan. (2) Linija na Zemljinoj sferi dobivena presjekom te sfere poluravninom čiji se rubni pravac podudara s obrtnom osi te sfere.
Napomena: Analogno se definira meridijan na Zemljinu elipsoidu.
Vidi: dužina, geografska
En. meridian
Fr. méridien
Nj. Meridian

mjerilo dužina

Također: linearno mjerilo
Odnos diferencijala duljine luka u projekciji prema odgovarajućem diferencijalu luka na plohi elipsoida ili kugle kojima se aproksimiraju Zemlja, ostala nebeska tijela i nebeski svod.
Napomena: Linearno mjerilo mijenja se na karti od točke do točke, a u danoj točki mijenja se promjenom azimuta, pa se razlikuju: mjerilo po meridijanima, mjerilo po paralelama, mjerilo po glavnim pravcima. Ako u nekoj točki u određenom pravcu nema deformacija, mjerilo dužina jednako je jedinici.
Vidi: pravci, glavni
En. scale, particular
Fr. échelle locale
Nj. Sondermaßstab

mreža, kartografska

Predodžba (slika) koordinatnih linija u ravnini u nekoj kartografskoj projekciji.
Napomena: Kartografska mreža predočena slikama meridijana i paralela naziva se osnovna kartografska mreža.
En. graticule
Fr. canevas géographique
Nj. Kartennetz

mreža, normalna kartografska

Kartografska mreža koja je u danoj projekciji po obliku linija jednostavnija od bilo koje druge kartografske mreže.
Napomena: Normalnu kartografsku mrežu na sferi čini sustav vertikala i almukantarata. Pol se tog sustava, s obzirom na prostiranje područja preslikavanja, podudara s geografskim polom, nalazi se na ekvatoru ili zauzima bilo koji položaj između geografskog pola i ekvatora.
Vidi: mreža, kartografska; vertikal; almukantarat
En. graticule, normal

ortodroma

Geodetska linija na sferi.
Napomena: Na sferi su ortodrome lukovi velikih kružnica.
Vidi: linija, geodetska
En. orthodrome
Fr. orthodrome
Nj. Orthodrome

os, obrtna

Također: os rotacije
Pravac oko kojeg rotacijom polukružnice nastaje sfera, a rotacijom poluelipse rotacijski elipsoid.
Napomena: Sfera i rotacijski elipsoid su plohe kojima se najčešće aproksimira Zemljin oblik. Obrtna os prolazi polovima.
En. axis of rotation
Fr. axe de rotation
Nj. Rotationsachse

paralela

(1) Generički (opći) pojam za astronomsku i geodetsku paralelu. (2) Linija na Zemljinoj sferi dobivena presjekom te sfere ravninom okomitom na obrtnu os te sfere.
Napomena: Analogno se definira paralela na Zemljinu elipsoidu.
Vidi: širina, geografska
En. parallel, geographic
Fr. parallele de latitude
Nj. Breitenkreis; Parallelkreis

ploha, pomoćna

Ploha koja se dade razviti u ravninu (plašt stošca i valjka), a na koju se kod perspektivnih konusnih i cilindričnih projekcija projiciraju točke s plohe kugle ili elipsoida.
Vidi: projekcija, perspektivna
En. surface, developable
Fr. surface auxiliaire de projection
Nj. Hilfsabbildungsfläche

pravci, glavni

Također: glavni smjerovi
Dva međusobno okomita pravca u bilo kojoj točki na plohi elipsoida ili kugle i njima odgovarajući međusobno okomiti pravci u projekciji uzduž kojih mjerilo dužina ima najveću i najmanju vrijednost.
Vidi: mjerilo dužina
En. directions, principal
Fr. directions principales
Nj. Hauptverzerrungsrichtungen

projekcija, azimutalna

Kartografska projekcija kod koje se meridijani uspravne projekcije preslikavaju kao pravci koji se sijeku u jednoj točki, pod kutovima jednakim odgovarajućim razlikama geografskih dužina, a paralele kao lukovi koncentričnih kružnica sa središtem u presjeku meridijana.
Napomena: Perspektivna azimutalna projekcija - posebna vrsta azimutalne projekcije kod koje se Zemlju smatra kuglom, a točke s plohe kugle projiciraju se po zakonima linearne perspektive iz točke promatranja na projekcijsku ravninu. Ravnina projekcije okomita je na pravac koji spaja točku promatranja sa središtem kugle.
Vidi: projekcija, kartografska; projekcija, uspravna; meridijan; paralela
En. projection, azimutal; projection, zenithal
Fr. projection azimutale
Nj. Azimutalabbildung

projekcija, centralna

Također: gnomonska projekcija
Perspektivna azimutalna projekcija kod koje se točka promatranja nalazi u središtu kugle.
Napomena: U ovoj projekciji ortodrome se preslikavaju kao pravci.
Vidi: projekcija, azimutalna; linija, geodetska
En. projection, gnomonic
Fr. projection gnomonique
Nj. Zentralprojektion; Abbildung, gnomonische

projekcija, cilindrična

Također: valjkasta projekcija
Kartografska projekcija kod koje se meridijani uspravne projekcije preslikavaju kao pravci među sobom paralelni na razmaku proporcionalnom odgovarajućim razlikama geografskih dužina, a paralele također kao pravci okomiti na meridijane, i to na udaljenostima koje ovise o uvjetu preslikavanja.
Napomena: Perspektivna cilindrična projekcija - perspektivna projekcija kod koje se za pomoćnu plohu upotrebljava plašt valjka.
Vidi: projekcija, kartografska; projekcija, uspravna; meridijan; paralela
En. projection, cylindrical
Fr. projection cylindrique
Nj. Zylinderabbildung

projekcija, ekvidistantna

Kartografska projekcija koja čuva duljine u određenom smjeru.
Napomena: Kod ekvidistantnih projekcija je u svakoj točki mjerilo dužina uzduž jednoga glavnog pravca jednako jedinici, odnosno u svakoj točki postoji smjer uzduž kojega nema deformacije dužina.
Vidi: projekcija, kartografska; mjerilo dužina; pravci, glavni
En. projection, equidistant
Fr. projection équidistante
Nj. Abbildung, abstandstreue

projekcija, ekvivalentna

Kartografska projekcija koja čuva površine.
Napomena: Kod ekvivalentnih projekcija je u svakoj točki mjerilo površina jednako jedinici, odnosno u niti jednoj točki nema deformacije površina.
Vidi: projekcija, kartografska
En. projection, equivalent; projection, equal-area; projection, authalic
Fr. projection équivalente
Nj. Abbildung, flächentreue

projekcija, Gauss-Krügerova

Konformna poprečna cilindrična projekcija kod koje se srednji meridijan zadanog područja preslikava se kao pravac i služi kao os x pravokutnoga koordinatnog sustava u ravnini; srednji meridijan podrčja preslikava se u pravoj dužini, tj. bez linearnih deformacija ili je linearno mjerilo uzduž njega konstantno.
Napomena: U engleskom govornom području projekcija je poznatija pod nazivom Transverse Mercator projection.
Vidi: projekcija, konformna; projekcija, poprečna; projekcija, cilindrična
En. projection, Transverse Mercator; projection, Gauss-Krüger
Fr. projection de Gauss-Krüger
Nj. Gauss-Krüger-Abbildung

projekcija, kartografska

Način preslikavanja plohe elipsoida ili kugle kojima se u kartografiji aproksimira ploha Zemlje, ostalih nebeskih tijela i nebeskog svoda u ravninu. Najčešće se zadaje analitički, tj. osnovnim kartografskim jednadžbama x = f₁(φ, λ), y = f₂(φ, λ), gdje su φ, λ geografske koordinate na elipsoidu ili sferi, a x, y koordinate u ravnini projekcije. Može se zadati i tablicom koordinata ili opisom konstrukcije mreže meridijana i paralela. Po svojstvima preslikavanja dijele se na konformne, ekvivalentne, ekvidistantne i uvjetne projekcije. Po položaju pola normalne kartografske mreže dijele se na uspravne, poprečne i kose projekcije. Po obliku mreže meridijana i paralela uspravnih projekcija dijele se na konusne, cilindrične, azimutalne, pseudokonusne, pseudocilindrične, polikonusne i ostale projekcije. Često nose ime svog autora, npr. Mercatorova, Sansonova, Robinsonova. Kao posebna skupina kartografskih projekcija često se izdvajaju geodetske projekcije, tj. projekcije za potrebe državne izmjere.
Vidi: mreža, normalna kartografska; projekcija, uspravna
En. projection, map
Fr. projection cartographique
Nj. Abbildung, kartographische

projekcija, konformna

Kartografska projekcija koja čuva kutove.
Napomena: Kod konformnih projekcija nema deformacija kutova. U konformnim je projekcijama mjerilo dužina u svakoj točki jednako u svim smjerovima, pa je u tim projekcijama sačuvana sličnost beskonačno malih likova.
Vidi: projekcija, kartografska; mjerilo dužina
En. projection, conformal; projection, orthomorphic
Fr. projection conforme
Nj. Abbildung, konforme; Abbildung, winkeltreue

projekcija, konusna

Također: stožasta projekcija
Kartografska projekcija kod koje se meridijani uspravne projekcije preslikavaju kao pravci koji se sijeku u jednoj točki, pod kutovima proporcionalnim odgovarajućim razlikama geografskih dužina, a paralele kao lukovi koncentričnih kružnica sa središtem u presjeku slika meridijana.
Napomena: Perspektivna konusna projekcija - perspektivna projekcija kod koje se za pomoćnu plohu upotrebljava plašt stošca.
Vidi: projekcija, kartografska; projekcija, uspravna; meridijan; paralela
En. projection, conic
Fr. projection conique
Nj. Kegelabbildung

projekcija, kosa

Kartografska projekcija kod koje se pol normalne kartografske mreže nalazi u bilo kojoj točki između geografskog pola i ekvatora.
Napomena: U skupini perspektivnih projekcija to su projekcije kod kojih os pomoćne plohe ili okomica na projekcijsku ravninu pada na Zemljinu plohu u bilo kojoj točki između geografskog pola i ekvatora.
Vidi: projekcija, kartografska; mreža, normalna kartografska
En. aspect, oblique; case, oblique; aspect, skew (of map projection)
Fr. projection, oblique
Nj. Abbildung, schiefachsige

projekcija, Mercatorova

Konformna cilindrična projekcija.
Napomena: Uspravna ima posebnu važnost u navigaciji, jer se loksodrome preslikavaju u toj projekciji kao pravci. Poprečna je u upotrebi u mnogim zemaljama za službenu kartografiju. Univerzalna poprečna (UTM) je u vojnoj upotrebi (NATO).
Vidi: projekcija, cilindrična; loksodroma; UTM
En. projection, Mercator's
Fr. projection de Mercator
Nj. Mercatorabbildung

projekcija, ortografska

Perspekivna azimutalna projekcija kod koje se točka promatranja nalazi u beskonačnosti, pa su projekcijske zrake međusobno paralelne.
Vidi: projekcija, azimutalna
En. projection, ortographic
Fr. projection orthographique
Nj. Abbildung, orthographische; Parallelprojektion

projekcija, perspektivna

Kartografska projekcija kod koje se točke s plohe elipsoida ili kugle projiciraju po zakonima linearne perspektive iz točke promatranja na projekcijsku ravninu ili pomoćnu plohu.
Napomena: Od perspektivnih projekcija najveću primjenu u praksi imaju perspektivne azimutalne projekcije, pa se terminom perspektivne projekcije često označava samo ta skupina projekcija.
Vidi: projekcija, kartografska; ravnina, projekcijska; ploha, pomoćna
En. projection, perspective
Fr. projection perspective
Nj. Projection

projekcija, poliedarska

Kartografska projekcija kod koje se zamišlja da je čitava Zemljina ploha podijeljena meridijanima i paralelama u elipsoidne trapeze; svaki se takav trapez posebno preslikava na ravninu uz uvjet da se njegove stranice preslikavaju kao dijelovi pravaca čije su dužine jednake dužinama lukova odgovarajućih meridijana i paralela.
Vidi: projekcija, kartografska; meridijan; paralela
En. projection, polyhedric
Fr. projection polyedrique
Nj. Polyederabbildung

projekcija, polikonusna

Kartografska projekcija kod koje se meridijani uspravne projekcije preslikavaju kao krivulje simetrične u odnosu na srednji meridijan koji se preslikava kao pravac, a paralele kao lukovi ekscentričnih kružnica sa središtima na srednjem meridijanu.
Vidi: projekcija, kartografska; projekcija, uspravna; meridijan; paralela
En. projection, polyconic
Fr. projection policonique
Nj. Abbildung, polykonische

projekcija, poprečna

Kartografska projekcija kod koje se pol normalne kartografske mreže nalazi na ekvatoru.
Napomena: U skupini perspektivnih projekcija to su projekcije kod kojih se os pomoćne plohe, odnosno okomica na projekcijsku ravninu nalazi u ravnini ekvatora.
Vidi: projekcija, kartografska; mreža, normalna kartografska
En. aspect, transverse
Fr. projection transverse
Nj. Abbildung, querachsige

projekcija, poprečna Mercatorova

(1) Kartografska projekcija koja je poprečna i Mercatorova. (2) Na engleskom jezičnom području ime za Gauss-Krügerovu projekciju.
Vidi: projekcija, poprečna; projekcija, Mercatorova; projekcija, Gauss-Krügerova
En. projection, transverse Mercator
Fr. projection transverse de Mercator
Nj. transversale Mercatorabbildung

projekcija, pseudocilindrična

Kartografska projekcija kod koje se meridijani uspravne projekcije preslikavaju kao krivulje simetrične u odnosu na srednji meridijan koji se preslikava kao pravac, a paralele kao međusobno paralelni pravci okomiti na srednji meridijan.
Vidi: projekcija, uspravna
En. projection, pseudocylindrical
Fr. projection méricylindrique
Nj. Abbildung, unechtzylindrische

projekcija, pseudokonusna

Kartografska projekcija kod koje se meridijani uspravne projekcije preslikavaju kao krivulje simetrične u odnosu na srednji meridijan koji se preslikava kao pravac, a paralele kao lukovi koncentričnih kružnica sa središtem na srednjem meridijanu.
Vidi: projekcija, uspravna
En. projection, pseudoconical
Fr. projection mériconique
Nj. Abbildung, unechtkonische

projekcija, stožasta

Vidi: projekcija, konusna

projekcija, uspravna

Kartografska projekcija kod koje se pol normalne kartografske mreže podudara s geografskim polom.
Napomena: To je projekcija kod koje je normalna kartografska mreža istodobno i osnovna kartografska mreža. U skupini perspektivnih projekcija to su projekcije kod kojih se os pomoćne plohe, odnosno okomica na projekcijsku ravninu podudara s obrtnom osi sfere ili elipsoida.
Vidi: projekcija, kartografska; mreža, normalna kartografska; mreža, kartografska
En. aspect, normal; case, normal; aspect, direct (of a map projection)
Fr. projection directe
Nj. Abbildung, normalachsige

projekcija, univerzalna poprečna Mercatorova

Vidi: UTM

projekcija, uvjetna

Kartografska projekcija koja nije ni ekvivalentna, ni konformna, ni ekvidistantna. Kod te projekcije sfera ili elipsoid preslikava se u ravninu pod nekim posebnim uvjetima.
Vidi: projekcija, kartografska; projekcija, konformna; projekcija, ekvivalentna; projekcija, ekvidistantna
En. projection, arbitrary
Fr. projection aphylactique
Nj. Abbildung, vermittelnde

projekcija, valjkasta

Vidi: projekcija, cilindrična

ravnina, ekvatorska

Ravnina koja sadrži ekvator.
Vidi: ekvator
En. plane, equatorial
Fr. plan d'équateur
Ger. Äquatorebene

ravnina, projekcijska

Ravnina na koju se preslikava (projicira) ploha kugle ili elipsoida kojima se u kartografiji aproksimiraju Zemlja, ostala nebeska tijela i nebeski svod.
En. plane of projection
Fr. plan de projection
Nj. Abbildungsebene

širina, geografska

(1) Generički (opći) pojam za geodetsku i astronomsku širinu. (2) Kut od ekvatorske ravnine do smjera normale na Zemljinu sferu kroz danu točku. Vrijednost toga kuta u smjeru sjevera smatra se pozitivnom. Oznaka φ.
Napomena: Analogno se definira geografska širina za elipsoid.
En. latitude, geographic
Fr. latitude géographique
Nj. Breite, geographische

UTM

Šezdeset sustava poprečne Mercatorove projekcije od kojih svaki pokriva područje (zonu) od šest stupnjeva geografske dužine. Ishodište u svakom sustavu u presjeku je slike srednjeg meridijana s geografskom dužinom 3º, 9º, 15º itd. i slike ekvatora. Linearno mjerilo na srednjem meridijanu iznosi 0,9996.
Vidi: projekcija, poprečna Mercatorova
En. UTM (Universal Transverse Mercator)
Fr. projection UTM
Nj. UTM-Abbildung

vertikal

Svaka velika kružnica na sferi koja prolazi kroz pol usvojenog koordinatnog sustava.
Napomena: U astronomiji velike kružnice na nebeskoj sferi koje prolaze zenitom.
En. vertical circle
Fr. cercle vertical
Nj. Netzmeridian; Vertikalkreis